سردرگمی شخصیت در کتب درسی

گروه آموزش و فناوری خبرگزاری رسانه معلم، اگر نگاهی به فهرست کتاب فارسی خوانداری سال پنجم ابتدایی بیاندازید، مشاهده می کنید که در بخش هایی از این کتاب به معرفی چند تن از شخصیت های برجسته ایرانی در که در زمان های مختلف زندگی می کردند، پرداخته شده است؛ از ابو علی سینا تا آریو برزن و خواجه نصیرالدین توسی تا زمان حال؛ استاد فرشچیان و همچنین شهدای هسته ای.

هر کدام با سبکی خاص، شخصیت های داستان را روایت کرده اند. و اگر داستان ها رابا دقت بخوانیم متوجه تفاوت هایی در سبک نوشتاری و اثرگذاری داستان های زمان های گذشته و حال می شویم و این تفاوت ها را می توان به راحتی در عکس العمل دانش آموزان بعد از خواندن داستان ها متوجه شد.

هنگامی که داستانی درباره ی شخصیت های برجسته ی گذشته،  مانند ابوعلی سینا یا خواجه نصیر را برای دانش آموزانم می خواندم، بسیار تحت تاثیر روایت داستان قرار می گرفتند و علاقه مند بودند بار دیگر داستان را با لحن مناسب، برایشان بازخوانی کنم و همچنین نتایج اخلاقی و رفتاری ای که از آن داستان ها استنباط می شد قابل توجه بود و دانش آموزان مشتاقانه به بحث و تبادل نظر می پرداختند، اما در داستان هایی که روایت گر شخصیت های برجسته امروزی است، چنین عکس العمل هایی وجود نداشت و برای من به عنوان آموزگار، قابل تامل بود.

همانطور که می دانیم یک داستان متشکل از مقدمه، تنه و پایان مناسب است و اگر به هر کدام از این بخش ها و ارتباط میان آن ها کم توجهی بشود ، شاکله ی داستان از هم می پاشد و در نتیجه پایان خوشی در انتظار داستان نخواهد بود. مصداق این ماجرا را می توان در داستان های امروزی کتاب فارسی خوانداری به وضوح دید. اما چه طور می شود هنگامی که از روایت شخصیت های داستان های زمان گذشته به داستان های امروزی در کتب فارسی می رسیم، به یک سیر نزولی در جذب مخاطب دست پیدا می کنیم؟! بهتر است نگاهی به یکی از این داستان ها بی اندازیم تا به جواب سوالمان برسیم.

درس نهم؛ نام آوران دیروز، امروز، فردا:

داستان درباره دو نوجوان است که در بعد الظهر یکی از روز های فروردین، سری به کتاب فروشی ” خانه ی فرهنگ” می زنند و صاحب کتاب فروشی – آقای فرهنگ- از آن ها استقبال و به داخل کتاب فروشی دعوت می کند و به آن ها کتابی را معرفی می کند که درباره نام آوران زمان های گذشته تا به حال می باشد و به این نتیجه می خواهد برسد که نام آوران آینده، شما دانش آموزان هستید.

اگر چه داستان با مقدمه ای خوب شروع می شود و به خوبی از پس عناصر زمان و مکان بر آمده است اما در تنه ی داستان و همچنین پایان، کمیتش لنگ می زند. قسمت پایانی داستان این گونه است که وقتی یکی از آن ها به بخش نام آوران امروز می رسد که در این بخش منظورش شهدای هسته ای هستند، دوستش او را صدا می زند تا در فرصتی دیگر برگردند و کتاب را تهیه کنند و او قبل از رفتن، یک قسمتی از کتاب را که درباره خاطره ای از شهید احمدی روشن است می خواند و سپس از آقای فرهنگ خداحافظی می کنند و راهی می شوند.

هنگامی که این داستان را برای دانش آموزانم خواندم و به پایان رسید، حالتی از تعجب و سردرگمی را در چهره آن ها مشاهده کردم که ناشی از متوجه نشدن داستان و عدم دریافت پیام از آن می شد. حق هم داشتند زیرا با تمامی داستان هایی که تا به حال خوانده بودند مانند داستان های آریو برزن، گلدان خالی و همچنین رازی و ساخت بیمارستان فرق داشت و از آنجایی که دانش آموزانم را با اجزای داستان که متشکل از زمان، مکان، رویداد، پیام داستان و شخصیت ها می شود، آشنا کرده بودم و می توانستند داستان ها را خود، تحلیل کنند و اجزا را بیان کنند.

یکی از تفاوت هایی که در این داستان با داستان هایی مانند آریو برزن و رازی می توان قائل شد، تمرکز بر روی یک شخصیت واحد و بررسی پیشینه و دلیل برجسته شدن آن شخصیت است. اما در داستان نام آوران، چنین موردی را مشاهده نمی کنیم و صرفا به گفتن اسم های شهدای هسته ای و بخشی کوتاه از خاطره یکی از آن شهدا پرداخته است و همین باعث سردرگمی بیشتر دانش آموزان می شود. روایت داستان به گونه ای بود که صرفا رفع تکلیفی کرده باشد برای معرفی نام نام آوران امروزی.

می توان جدای از این که داستان می خواست بگوید نام آور آینده ی کشور شما دانش آموزان هستید که به نظر خود دانش اموزان که مخاطب اصلی هستند، در هیچ قسمت از داستان چنین نتیجه ای دریافت نمیشد، نویسنده قصد داشت شهدای هسته ای را که نام آوران امروز کشور هستند را نیز معرفی کند اما به خوبی از عهده این کار بر نیامده است.

در داستانی که برای معرفی استاد محمود فرشچیان نیز در همین کتاب استفاده شده است، باز هم به عدم استقبال از سوی دانش آموزان برمیخوریم. در واقع می توان گفت ما در کتب درسی، به درستی و آنگونه که شایسته است به معرفی شخصیت های برجسته امروزی نپرداخته ایم و رابطه ای بین شخصیت های گذشته و امروز برقرار نکرده ایم و همین امر باعث ایجاد سردرگمی در تدریس محتوای دروس و برداشت از معرفی شخصیت ها می شود. وقتی در کتاب های فارسی، به درستی سعی در معرفی شخصیت های امروزی و مخصوصا شهدا نداریم، چه گونه می توان برای دانش آموز الگویی مناسبِ جامعه ی امروز را معرفی کرد؟! دانش آموزان ما در گذشته مانده اند. در داستان های جذاب خواجه نصیر و رازی و آریو برزن و حماسه های شاهنامه. که صد البته همه این موارد همانطور که در ابتدا ذکر شد،  دارای ارزش های اخلاقی و رفتاری بسیاری است و هر ساله به سبک های جدید در حال ارائه به دانش آموزان است. ما در این میان، نقش شخصیت های برجسته امروز چه می شود؟! اگر قرار باشد اینگونه به معرفی نام آوران امروزی بپردازیم از آن ها چیزی جز یک نام در انتهای حافظه ی دانش اموزان نمی ماند که روزی در یکی از کتاب های مدرسه بیان شده بود.

حال در این شرایط خبر رسیده است که قرار است زندگی شهید حججی در کتاب درسی قرار گیرد و اگر بنا باشد با چنین سبک و سیاقی که شهدای هسته ای در کتاب فارسی ابتدایی به دانش آموزان معرفی شد، او نیز معرفی شود، بهتر است که این امر با خود معلمین واگذار کنند تا خود با دانش و تخصصی که دارند و امکانات موجود، به انجام وظیفه بپردازند و محتوای کتب را بیش از این به انزوا نکشانیم.

در جامعه ی امروزی ما نیاز به الگو سازی از شخصیت های برجسته زمان حال هستیم و هر کدام را به گونه ای منسجم و مطلوب و طبق اصول مشخص به دانش آموزان معرفی کرد. معرفی  شهدای دانشمند مانند احمدی روشن ها تا کسانی که در محافل علمی دنیا برای ایران افتخار آفریده اند مانند مریم میرزاخانی ها. و همچنین از دانشمندان و شخصیت های برجسته ای که هنوز در قید حیات هستند مانند پروفسور سمیعی، یاد کرد و اسم آن ها را نگذاریم برای زمانی که از دنیا رفته اند تا فقط یادشان را گرامی بداریم.

پیشنهادی که بنده ی حقیر به عنوان آموزگار دوره ابتدایی دارم این است که مولفین و نویسندگان گرامی و دست اندرکاران کشتی آموزش و پرورش کشور، سری به کتاب های تازه تالیف شده ی ای که در کتاب فروشی ها موجود است و با توجه به علاقه و روان شناسی و فلسفه آموزش و پرورش جامعه ی امروزی در زمینه معرفی آثار دانشمندان و نام آوران فرهنگی و هنری  گذشته و امروز می باشد پرداخته و به رشته تحریر در آورده اند، بزنند تا متوجه بشوند که برای دانش آموز جامعه ی امروزی چگونه باید کتابی تالیف کرد که دارای محتوایی جذاب و خواندنی است و در عین حال، ایجاد پُلی است بین گذشته و حال و آینده.

*امیرحسین حیدری-آموزگار پایه پنجم _ شاهین شهراصفهان

2 دیدگاه

  1. توجه آموزگار محترم به محتوای درس و به خصوص به فیدبکهای تدریس قابل ستایش است ، امید است درس تفکر و اندیشیدن را به دانش آموزان بیاموزند . موفق باشند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *