مصرف دخانیات و سیگار الکترونیکی در میان نوجوانان، بهویژه دختران، در این سال ها افزایش چشمگیری داشته است. این مسئله نهتنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان به یک دغدغه جدی تبدیل شده است. در مصاحبه ۲۹ دیماه ۱۴۰۳مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش، برخی عوامل مؤثر در افزایش استعمال دخانیات در میان دختران مورد بررسی قرار گرفته است. بر خلاف تصور این سیگار زیان های زیادی از جمله مشکل تنفسی ، پوستی ، هرمونی و افسردگی وحتی مرگ در دختران ایجاد می کنددر این مقاله، ضمن تحلیل این مصاحبه، به ارائه نقد و راهکارهایی برای مقابله با این معضل اجتماعی خواهیم پرداخت و همچنین سیر این آسیب در جهان را بررسی خواهیم کرد.
۱. تحلیل مصاحبه: عوامل مؤثر بر افزایش مصرف دخانیات در میان دختران
۱.۱ تأثیر فضای مجازی و تغییر هویت اجتماعی دختران
مدیرکل امور تربیتی اشاره کرده است که فضای مجازی و کمرنگ شدن هویت دخترانه در جامعه، یکی از دلایل افزایش مصرف دخانیات در میان دختران است. این موضوع تا حدی درست است، زیرا شبکههای اجتماعی و رسانههای دیجیتال در تغییر نگرشها و سبک زندگی جوانان نقش مهمی ایفا میکنند. تبلیغات گسترده درباره سیگارهای الکترونیکی، نمایش این محصولات در فیلمها و سریالهای محبوب، و تأثیرپذیری از افراد مشهور، همه از عواملی هستند که باعث افزایش جذابیت این محصولات برای نوجوانان میشوند.
۱.۲ تأثیر خانواده و محیط اجتماعی
در مصاحبه مطرح شد که محیط خانوادگی ناامن و کاهش ارتباط بین والدین و فرزندان، از مهمترین دلایل رویآوردن نوجوانان به دخانیات است. بسیاری از نوجوانان به دلیل نبود ارتباط مؤثر با خانواده، به دنبال جایگزینهایی برای تأمین نیازهای عاطفی خود میگردند که در برخی موارد، مصرف دخانیات یکی از این جایگزینها میشود.
۱.۳ تبلیغات و نمایش گسترده استعمال دخانیات در رسانهها
یکی دیگر از نکات مطرحشده در مصاحبه، نقش رسانهها و نمایش خانگی در ترویج استعمال دخانیات، بهویژه در میان زنان و دختران است. در بسیاری از فیلمها و سریالها، مصرف سیگار یا سیگار الکترونیکی بهعنوان نمادی از استقلال، جذابیت یا سبک زندگی مدرن نشان داده میشود که میتواند در ذهن نوجوانان تأثیر بگذارد.
نقد بر مصاحبه و بررسی سایر عوامل مؤثر بر گسترش مصرف دخانیات
۲.۱ کمبود تفریحات سالم و جایگزینهای مناسب
یکی از نکاتی که در مصاحبه کمتر به آن پرداخته شد، نبود تفریحات سالم و جایگزینهای مناسب برای نوجوانان است. کمبود فضاهای ورزشی، کاهش فعالیتهای گروهی در مدارس، و عدم وجود برنامههای جذاب تفریحی، میتواند نوجوانان را به سمت رفتارهای ناسالم سوق دهد. ورزش و سرگرمیهای سالم میتوانند نقش مهمی در کاهش آسیبهای اجتماعی داشته باشند.
۲.۲ کاهش انگیزههای تحصیلی و بیارتباط بودن آموزش با نیازهای دانشآموزان
یکی دیگر از عوامل مهم که در مصاحبه کمتر به آن اشاره شد، کاهش انگیزههای تحصیلی در نوجوانان است. بسیاری از دانشآموزان احساس میکنند که آموزشهای مدرسه ارتباطی با نیازهای واقعی زندگی آنها ندارد. نبود جذابیت در محتوای درسی، فشارهای تحصیلی، و احساس ناکارآمدی، میتواند نوجوانان را به سمت رفتارهای پرخطر مانند استعمال دخانیات سوق دهد.
۲.۳ نبود نقش اجتماعی هویتساز برای نوجوانان
نوجوانان نیاز دارند که احساس هویت اجتماعی داشته باشند و در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی مشارکت کنند. اگر فرصتهای مناسب برای رشد فردی و اجتماعی آنها فراهم نشود، ممکن است به دنبال راههایی برای جلب توجه و تأثیرگذاری در گروههای دوستی نامناسب باشند که میتواند منجر به مصرف دخانیات شود.
۳. بررسی سیر این معضل در جهان: آمار و روندهای جهانی
۳.۱ ایالات متحده آمریکا
مطالعات نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵، ۲.۸٪ از پسران و ۱.۱٪ از دختران نوجوان بهطور روزانه از سیگارهای الکترونیکی استفاده میکردند. اما تا سال ۲۰۲۱، این روند معکوس شد و مصرف در میان دختران به ۵.۶٪ افزایش یافت، درحالیکه در میان پسران ۴.۵٪ بود. این نشاندهنده رشد سریع مصرف سیگار الکترونیکی در بین دختران آمریکایی است.
۳.۲ انگلستان
در انگلستان، ۱۴٪ از نوجوانان بین ۱۴ تا ۱۷ سال بیش از یکبار در هفته از سیگارهای الکترونیکی استفاده میکنند. این افزایش مصرف باعث نگرانیهای بهداشتی و درخواستهای متعددی برای ممنوعیت سیگارهای الکترونیکی یکبار مصرف شده است.
۳.۳ ایران
در ایران نیز مصرف سیگار در میان دختران ۱۳ تا ۱۵ ساله افزایش یافته است. بر اساس گزارشها، مصرف سیگار در این گروه سنی از ۰.۹٪ به ۲.۱٪ رسیده است که نشاندهنده افزایش ۱۳۳ درصدی است. این افزایش میتواند ناشی از تبلیغات، تغییرات اجتماعی و دسترسی آسان به سیگارهای الکترونیکی باشد.
۴. راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مصرف دخانیات در میان نوجوانان
۴.۱ تقویت نقش خانواده و آموزش مهارتهای ارتباطی به والدین
- والدین باید مهارتهای گفتگو با نوجوانان را بیاموزند تا بتوانند فضای امن عاطفی برای فرزندان خود ایجاد کنند.
- باید از قضاوت و سرزنش فرزندان پرهیز کنند و بهجای آن، راههای حمایتی و تشویقی را در پیش بگیرند.
۴.۲ ایجاد جایگزینهای جذاب برای نوجوانان
- افزایش فعالیتهای ورزشی و هنری در مدارس
- ایجاد برنامههای تفریحی و گروهی که بتوانند نیازهای اجتماعی و هیجانی نوجوانان را برآورده کنند
- توسعه برنامههای مهارتآموزی برای نوجوانان که آنها را به سمت فعالیتهای مفید سوق دهد
۴.۳ اصلاح نظام آموزشی و افزایش انگیزه تحصیلی
- بهروزرسانی محتوای درسی برای تطبیق بهتر با نیازهای زندگی واقعی
- کاهش فشارهای تحصیلی غیرضروری و ایجاد روشهای جذاب برای یادگیری
۴.۴ اعمال قوانین سختگیرانهتر برای کنترل مصرف سیگار الکترونیکی
- محدودیت در فروش و تبلیغ سیگارهای الکترونیکی برای نوجوانان
- افزایش مالیات بر سیگارهای الکترونیکی و کاهش دسترسی به این محصولات