پایگاه خبری تحلیلی رسانه معلم رسانه فرهنگیان ایران
چند وقتی است که در برخی محافل از وضعیت نه‌چندان خوب کشورمان در مطالعه تیمز صحبت می‌شود. برای تحلیل وضعیت دانش‌آموزان در این خصوص به سراغ رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش رفتیم.
فرهاد کریمی رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار تعلیم‌وتربیت خبرگزاری فارس اظهار کرد: عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم و در دو پایه چهارم و هشتم در مطالعه تیمز 2019 نشان می‌دهد که میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان از نقطه وسط مقیاس مطالعه تیمز (نمره 500) بیش از 50 نمره پایین‌تر است.
وی با بیان اینکه این یافته مشابه نتایجی است که در دوره‌های پیشین مطالعه تیمز به‌دست‌آمده است، افزود: البته روند عملکرد دانش‌آموزان ایرانی تغییرات رو به رشدی را به‌خصوص در پایه چهارم نشان می‌دهد.
کریمی توضیح داد: در مطالعه تیمز 2019 در مقایسه با تیمز 2015 شاهد افزایش میانگین عملکردی دانش‌آموزان ایران در ریاضی پایه 4 ابتدایی به مقدار 12 نمره (میانگین 443) هستیم.
وی اضافه کرد: در این دوره میانگین عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در علوم پایه چهارم برابر با 445 است که به میزان 20 نمره نسبت به دوره قبل افزایش نشان می‌دهد.
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش افزود: در درس ریاضی پایه 8 نیز عملکرد ایران میانگین 446 را داراست که نسبت به دوره قبل 10 نمره افزایش را نشان می‌دهد اما در درس علوم پایه 8، میانگین 449 را دارد که به نسبت دوره قبل 7 نمره کاهش را نشان می‌دهد
وی تصریح کرد: بین 68 تا 72 درصد از دانش‌آموزان ایران به پایین‌ترین سطح عملکردی در دروس ریاضی و علوم رسیده و 37 تا 40 درصد از دانش‌آموزان به سطح عملکردی متوسط می‌رسند یعنی تقریباً از هر سه دانش‌آموزی که در نظام آموزشی ایران تحصیل می‌کند، یک نفر به انتظارات متوسط به بالای یادگیری می‌رسد.
* آمادگی کمی در دانش‌آموزان ایرانی هنگام ورود به مدرسه وجود دارد
کریمی تصریح کرد: حدود 30 درصد از دانش‌آموزان به پایین‌ترین سطح یادگیری که معادل با ساده‌ترین انتظارات یادگیری در پایه تحصیلی است، نمی‌رسند.
وی اظهار کرد: مقایسه پیش آمادگی دانش‌آموزان ایران با سایر کشورها به همراه اطلاعات درون کشوری این متغیر نشان داد که آمادگی کمی در دانش‌آموزان ایرانی هنگام ورود به مدرسه وجود دارد.
*سطح منابع یادگیری دانش‌آموزان ایرانی پایین است
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: مطالعه وضعیت اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان و صحبت‌کردن آنان به زبان فارسی در منزل و مدرسه که در قالب پشتیبانی از یادگیری مطرح می‌شود، نشان‌دهنده تأثیر بسیار زیاد وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده‌ها بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان است.
وی با بیان اینکه سطح منابع یادگیری دانش‌آموزان ایرانی در خانه در مقایسه با دانش‌آموزان سایر کشورها پایین است، افزود: هرچند در هشت سال گذشته منابع یادگیری دانش‌آموزان ایران در خانه افزایش داشته، ولی همچنان ناکافی است.
* وضعیت رضایت شغلی معلمان (از منظر علاقه به ماهیت شغل معلمی)
کریمی با اشاره به اینکه بررسی ویژگی‌های معلمان ایران نشان می‌دهد که در مواردی همچون رضایت شغلی، وضعیت مناسبی در ایران وجود دارد، گفت: در مورد آموزش‌های رسمی و توسعه حرفه‌ای، شرایط معلمان ایران تقریباً مشابه میانگین کشورهای شرکت‌کننده است.
وی افزود: در مدرک معلمان و رضایت شغلی برای گروهی از معلمان، روند تغییرات ایران نشان از بهترشدن شرایط مربوط به ویژگی‌های معلمان دارد.
*عدم تناسب رشته تحصیلی معلمان با موضوع تدریس آنان
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: در زمینه رشته معلمان، مقایسه تناسب با رشته معلمان پایه چهارم نشان‌دهنده سهم بالایی از عدم تناسب رشته تحصیلی معلمان با موضوع تدریس آنان است که از این جهت ایران دارای رتبه اول در میان کشورهای شرکت‌کننده در مطالعه است.
وی با بیان اینکه کلاس‌های درس نیز توسط معلمان دارای محدودیت متوسط تا زیاد ارزیابی شده است، افزود: دسترسی به آزمایشگاه مدرسه در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده و در مقایسه با شرایط سایر کشورها سهم بسیار پایینی به شمار می‌‌رود.
*عملاً استفاده محدودی از آزمایش‌ها و رایانه‌ها در تدریس شده است
کریمی تصریح کرد: معلمان ایران استفاده زیادی از کاوشگری در جریان تدریس علوم را گزارش داده بودند، ولی بررسی میزان اجرای آزمایش‌ها نشان داد که عملاً استفاده محدودی از آزمایش‌ها در تدریس شده است. مشابه همین گزارش در مورداستفاده از رایانه‌ها هم مطرح شده است.
*امکانات محدود سخت‌افزاری ضعیف دسترسی نامطلوب به رایانه
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش اضافه کرد: امکانات سخت‌افزاری در مدارس ایران در مقایسه با کشورهای دیگر چندان مهیا نیست.
وی افزود: امکانات مدرسه ضعیف ارزیابی شده و از سال‌های گذشته بهبودی نیافته‌اند و دسترسی چندانی به رایانه‌ها گزارش نشده است.
*تأثیر پیشینهٔ اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان مدارس محروم بر عملکرد آن ها بیشتر ارزیابی شده است
کریمی ادامه داد: تأثیر پیشینهٔ اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان مدارس محروم بر عملکرد آنها نسبت پیشینهٔ اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان مدارس برخوردار بیشتر ارزیابی شده است.
*فضای عاطفی و انضباطی متوسط مدارس
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش گفت: بررسی جو عاطفی و انضباطی مدارس ایران نشان‌دهندهٔ شرایط متوسط مدارس است.
*انضباط روند کاهشی داشته و مدیران تاکید کمتری بر موفقیت دانش‌آموزان داشته‌اند
کریمی ادامه داد: با این‌حال، روند کاهشی برخی متغیرها همانند انضباط و تأکید بر موفقیت مدارس از نظر مدیران قابل‌توجه است.
*وضوح دروس از نظر دانش‌آموزان متوسط است
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش اظهار کرد: دروس توسط دانش‌آموزان دارای وضوح متوسط ارزیابی شده‌اند.
*راهکارهای نظارت بر برنامه‌های درسی ناکافی است
وی اضافه کرد: مقایسه با سایر کشورها نشان می‌دهد که راهکارهای نظارت بر برنامه‌های درسی ناکافی و محدود به چند مورد است.
* دانش‌آموزان ایرانی کمترین میزان حضور و کمترین زمان آموزش در مدرسه را دارند
کریمی اظهار کرد: محاسبه زمان سپری شده سالیانه نشان داد که دانش‌آموزان ایرانی کمترین میزان حضور در مدرسه و به‌تبع آن کمترین زمان آموزش ریاضی و علوم، را سپری می‌کنند. این عدد در پایهٔ چهارم 627 و در پایهٔ هشتم 768 ساعت است.
وی افزود: این اعداد در حالی است که کمترین زمان آموزش در پایه هشتم پس از ایران، 82 ساعت آموزش بیشتری را ارائه می‌کند و این تفاوت میزان فاصله زمان آموزشی در ایران با سایر کشورها را برجسته می‌کند.
*حضور در دوره پیش‌دبستانی
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به برخی دیگر از متغیرهای بسیار مهم و تأثیرگذار در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان اشاره کرد و گفت: میزان تأثیرگذاری حضور دانش‌آموزان در دوره پیش‌دبستانی (از یک تا 3 سال) 56 نمره محاسبه شده است.
*ضعف منابع مدرسه
کریمی ادامه داد: میزان تأثیرگذاری ضعف منابع مدرسه 91 نمره محاسبه شده است.
*آزار دیدن دانش‌آموز در مدرسه
وی افزود: عملکرد دانش‌آموزانی که در مدرسه آزار ندیده‌اند بالاتر است. تفاوت 44 نمره‌ای بین گروه 1 (تقریباً هرگز مورد آزاد قرار نمی‌گیرند) با گروه 2 (هفتگی مورد آزاد قرار می‌گیرند) در پایه چهارم و تفاوت 75 نمره‌ای بین دو گروه در پایه هشتم وجود دارد.
*منابع خانه برای یادگیری دانش‌آموزان
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش افزود: عملکرد دانش‌آموزانی که از منابع خانگی غنی‌تری برخوردار بوده‌اند بالاتر است. منابع خانگی برای یادگیری دانش‌آموزان (کتاب، اینترنت، اتاق شخصی، نوع اشتغال والدین، میزان تحصیلات والدین) در پایه چهارم حاکی از تفاوت 86 واحدی بین گروه اول و دوم و در پایه هشتم تفاوت 75 واحدی بین گروه اول و دوم را نشان می‌دهد.
*مشارکت والدین در فعالیت‌های سوادآموزی اولیه به فرزندان
کریمی ادامه داد: مشارکت والدین در فعالیت‌های سوادآموزی اولیه به فرزندان خود (مشارکت کم – متوسط – زیاد) 96 واحد نشان از تفاوت بین گروه اول و سوم 96 واحد تفاوت بین گروه اول و سوم دارد.
علاوه بر برخی از متغیرهای بسیار مهم و تأثیرگذار در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان که در این گفت‌وگو به آن اشاره شد متغیرهای دیگری نیز در بخش رشته و مدرک تحصیلی و تحصیلات و آموزش رسمی معلمان و مدیران و نظارت بر برنامه درسی علوم و ریاضی در جداولی تنظیم شده که در بین این خبر منتشر شده و برای بهره‌مندی و کاربست در تصمیم‌گیری‌های دست‌اندرکاران حوزه تعلیم و تربیت و وزارت آموزش و پرورش ارائه شده است.
یادآور می‌شویم داده‌های مطالعه تیمز ۲۰۱۹ در فروردین ۱۳۹۸ گردآوری شده است و تحولات ایجاد شده در سال‌های 1398 و 1399 در دوران کرونا و دسترسی‌های معلمان و دانش‌آموزان به آموزش برخط در این مطالعه بررسی و لحاظ نشده است.
آمار ارائه شده در مورد متغیرهای مؤثر در پیشرفت تحصیلی ریاضی و علوم دانش‌آموزان، نشان‌دهنده رابطه علی و معلولی نیست و صرفاً در مقام تقریب به ذهن و مقایسه در مورد تأثیرات احتمالی این متغیرها مطرح شده‌اند
بدیهی است بررسی پژوهشی تأثیر متغیرها نظیر مواردی که در جداول ارائه شده بر پیشرفت تحصیلی ریاضی و علوم، نیازمند پژوهشی ثانویه و مطالعه‌ای از نوع رگرسیون یا تحلیل مسیر است.