پایگاه خبری تحلیلی رسانه معلم رسانه فرهنگیان ایران
نویسنده: ماشاء اله عالی حسینی
دکتری مدرسی تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی
دانشگاه خلیج فارس بوشهر
استاد شهید دکتر مصطفی چمران پس از سال‌ها جهاد و مبارزه علیه استکبار در خارج از کشور با پیروزی انقلاب اسلامی وارد ایران گردید او که در یکدستش قران و در دست دیگرش سلاح بود به مصداق آیه 25سوره الحديد[1] در دفاع همه‌جانبه از علم و دین و دین و میهن، رسالت الهی معلمی‌اش را عینیت بخشید؛ و در خط حاكمیت قرآن بود.[2]
وی که استادی ناب و نمونه بود، در مکتب اسلام ناب محمدی تعالی گرفت؛ و با این اندیشه تعلّمی کرد و تعلیم داد. سرانجام با این پیمان در ۳۱ خرداد سال ۱۳۶۰ در سنگر دفاع از ناموس دین و میهن، شأنیتی والا یافت، او که در پيشگاه خداي بزرگ با آبرو رفت[3]. به جمع شهدا و صالحان صدر اسلام پیوست. روحش قرین رحمت الهی باد.
اما چگونه شد که استاد چمران، فرزند اسلام، شهادتش انسان‌ساز[4] و بابی از اسلام ناب محمدی گردید؟
به همین منظور ویژگی‌های شخصیتی این استاد بسیجی[5] بزرگ که در پرتو مبانی و شاخص‌های احیاگر اسلام ناب، شکل‌گرفته و در اعمالش متجلی گشت، مورد تحلیل قرار می‌دهیم. تا با مقام نعالی وباحيات با نور معرفت و پيوستگي به خدایی که وی در آن قدم نهاد درراه آن به جهاد برخاست[6] بیشتر آشنا شویم.
در این راستا، ابتدا شاخص اسلام ناب ذکر می‌شود و سپس روح تعالی‌یافته استاد در آن ویژگی تبیین می‌گردد.
1- قرآن و اهل‌بیت
اسلام ناب محمدی، خالص و ناب بودنش به این است که صرفاً از دو منبع و چشمه پاک و زلال آسمانی به تکوین رسیده و هویت گرفته همان‌گونه که در حدیث ثقلین آمده است. إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي[7] و این نقطه عطف و آغازین ظهور قدرت غالب الهی و اسلام ناب و جاذبه گسترده آن در تاریخ تمدن اسلامی و عصر معاصر است. قدرتی که ابرقدرت‌های پوشالی در محو و خاموشی آن بسیار کوشیدند؛ و در انحراف از دین خدا و کتاب و سنت الهی مذهب‌ها، پایه‌گذاری کردند[8].
با پدیداری این اندیشه حقیقی اسلامی در این دوره، روح ایران اسلامی در تداوم افتخارآینی ایرانیان مسلمان، بیدار گشت. بزرگ مردانی از حوزه و دانشگاه تربیت گردید، انقلاب اسلامی به بار نشست و مایه غرور وامید جامعه جهانی مسلمانان و مستضعفان گردید
در چنین عرصه‌ای که عاشقان به قرآن و اهل‌بیت و بزرگ‌مردان عاشق امامت ولایت درصحنه جهاد همه‌جانبه با کفر جهانی ظهور می‌کنند و الگوهای تابنده، عرصه فرهنگ و تربیت دینی و ملی ما، می‌شوند.
شهید دکتر چمران نمونه بارز این مکتب در ایران‌زمین است به تعبیر امام، فرزند پرورش‌یافته اسلام[9] است مقام معظم رهبری در تعهد و عشق سردار اسلام به قرآن و ولایت می‌فرماید:
در زمینه‌های مختلف یک‌لحظه من دکتر چمران را متخطی از خط ولایت‌فقیه نیافتم. ایشان فرمان امام را، امر امام را، عشق به امام را از همه صبغه‌ها و رنگ‌هایی که در عالم سیاست و خطوط سیاسی وجود دارد مرجح می‌دانست و این خصوصیت دکتر چمران بود.[10]
2- اسلام تعقل و تدبر
اسلام تعقّل، به پرورش عقلانی ظهور خلاقیت‌ها و فعلیت حداکثری استعدادها در پرتو توجه به مقتضیات زمان و پویایی در تطبیق قواعد کلی قران با وضعیت موجود جهان و همچنین بر ضرورت رسیدن به یافته‌های علمی تجربی، تأکید دارد. قرآن سرشار از آیاتی است که برتعقل، تفکر، تدبر و آفاق نگری تأکید می‌نماید.
اسلام محمدی برعکس مذهب‌های اسلامی تحجر آفرین[11]، بر تعقل، استدلال و کشف حقایق زمان و نیازهای موجود جامعه بشری به‌شدت پافشاری می‌نماید؛ و این عامل سازندگی، تحول و پیدایی نهضت‌هایی پایدار چون نهضت ترجمه رادرعرصه تاریخ علمی جهان رقم می‌زند و منبع و مصدر شکوفایی علوم فیزیک و شیمی و طب و ریاضیات و…می‌شود.
استاد شهید چمران درس‌خوانده مکتب محمدی امام، از نخبه‌های بزرگ و پژوهنده عالی‌مقام و از دانشمندان جهان اسلام معاصر بود که چون جابر ابن حیان‌ها در پرتو ویژگی‌های توحیدی اسلام واقعی، هوش و خلاقیتش را به حد اعلی علوم زمان خویش رساند، عالی‌ترین مراتب تحصیلی را اخذ نمود بر کرسی استادی علوم پیشرفته جهان امروز نشانید؛ و معرف این مکتب شد. مقام معظم رهبری در وصف انگیزه علمی و منزلت و نخبگی تحصیلی او می‌گوید:
– شهید چمران – یک نخبه علمی بود؛ حالا او مشهور شده به جنگ و شهادت و تفنگ و مانند این چیزها، لکن یک نخبه علمیِ برجسته بود؛ دریکی از دانشگاه‌های برجسته آمریکا هم‌درس می‌خواند که بعد رها کرد و آمد و در لبنان و بعد هم در کشور خودش مشغول جهاد شد. او به من می‌گفت که در دانشگاه‌های آمریکا – و بخصوص و ازجمله در همان دانشگاهی که ایشان تحصیل می‌کرد – برجسته‌های درجه‌یک، معدود بودند و ایرانی‌ها در بین آنها بیشتر از همه بودند.[12]
3_ اسلام انصاف و اعتدال.
اصل اسلام ناب بر پایه سیاست لا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ[13] استوار است. اسلامی که نه سلطه می‌پذیرد نه سلطه‌گر است. بلکه بر قانون حیات‌بخش الهی تکیه دارد. به فرموده امام آزادگان:
ما مسلمانیم و شرق و غرب برایمان مطرح نیست. دولت اسلامی ما آزاد و مستقل خواهد بود. ما نه به‌سوی غرب و نه به‌طرف شرق گرایش نخواهیم داشت و می‌خواهیم یک جمهوری بی‌طرف و غیر متعهد باشیم.[14]
این نگاه اعتدالی امام تنها به دوری گزینی از مکتب و دولت‌های شرق و غرب ختم نمی‌شد بلکه او بر این اساس از هر آنچه وابستگی به دنبال داشت حتی از تعلق و منحصر شدن صرف به هر حزب و گروهی سیاسی پرهیز می‌نمود.[15] به همین دلیل حضرت استاد راستین اسلام را مدح می‌نماید:
چمران عزيز باعقیده‌ی پاك خالص غير وابسته به دسته‌ها و گروه‌هاي سياسي و عقيده به هدف بزرگ الهي، جهاد را درراه آن از آغاز زندگي شروع و با آن ختم كرد.[16]
شهید دکتر چمران بااینکه فعالیت سیاسی‌اش را در قالب حزب نهضت آزادی در دوره طاغوت پهلوی، آغاز نمود اما در ادامه راه بر حزب گرایی و جناح‌بازی باقی نماند. وی راه اعتدال و انصاف پیشه کرد و با همه معرفت وجودش امام را چهره مجسم اسلام و الگوی مبارزه اعتدال آمیز دریافت وی با اصل وَ کونا لِلظّالِم خَصْماً[17] بر دشمن بشریت، استکبار جهان خوار، خشمی عمیق داشت.
یار دیرینه او، مقام معظم رهبری وقتی‌که از قضیه پاوه و اقدامات جسورانه مجاهدان درشکست حلقه محاصره دشمن از زبان شهید در جمع رئیس و اعضای دولت که از هم‌حزبی‌های سابق شهید بودند، نقل می‌کند، به انصاف اعتدال شهید گریزی می‌زند و این‌چنین روحیه بزرگش را می‌ستاید:
انسان باانصافی بود. لابد قضیه پاوه را شماها می‌دانید …می‌گفت: حضور امام و تصمیم امام و پیام امام آن‌قدر مؤثر بود که به‌صورت برق‌آسا و به‌مجرداینکه پیام امام رسید، کنه برای ما همه آن فشارها به پایان رسید؛ ضدانقلاب روحیه خودش را از دست داد و ما نشاط پیدا کردیم و حمله کردیم و حلقه محاصره را شکستیم و توانستیم بیاییم بیرون. آنجا نخست‌وزیر وقت خشمگین شد و به مرحوم چمران توپید که ما این‌همه کارکردیم، این‌همه تلاش کردیم، تو چرا همه این را به امام مستند می‌کنی؟! یعنی هیچ ملاحظه نمی‌کرد؛ منصف بود. بااینکه می‌دانست که این حرف گله‌مندی ایجاد خواهد کرد، اما گفت.[18]
4- اسلام فرد و جامعه:
از دیگر خصوصیات اسلام ناب محمدی که در وجود استاد بزرگ ما تجلی داشت نگاه جامعه بین و جهان نگرانه اسلامی به همراه توجه به اصالت‌های فردی انسانی او بود. چراکه این نگاه بین‌المللی و جهانی اسلام موجب گشته تا اصل دفاع از محرومین و مستضعفین جهان در همه ابعاد به‌عنوان رکن رکین برای اسلام ناب محمدی معرفی نماید.
اصلی که معتقدین به دین اسلام را به توجه مستمر به ندای عدالت‌خواهانه امت‌های مسلمان و مستضعفین و آزادگان جهان دعوت می‌نماید.
امام (ره) می‌فرمایند. ما وظیفه‌داریم مردم مظلوم و محروم را نجات دهیم. ما وظیفه‌داریم پشتیبان مظلومین و دشمن ظالمین باشیم. همین وظیفه است که امیرالمؤمنین (ع) در وصیت معروف به دو فرزند بزرگوارش تذکر می‌دهد و می‌فرماید: وَ کُونا لِلظّالِم خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً.[19] (دشمن ستمگر و یاور و پشتیبان ستمدیده باشید.)[20]
شهید چمران معلم وارسته بود که ندای یارب یارب مناجاتش هنوز بر گوش هم‌رزمانش طنین‌افکن است.[21] و با اصلاح نفس خویش می‌کوشید جامعه ظلم گرفته را اصلاح نماید. استاد درواقع، مصلحی اجتماعی بود که با تزکیه نفس و اصول جامعه نگرانه اسلام، وجودش را مزین به عشق مردم بی‌پناه نموده بود.
حضور او در جبهه مبارزه در دفاع از مردم محروم لبنان و فلسطین و پس‌ازآن در خطوط مقدم دفاع مقدس، از آغازین روزهای جنگ، با تشکیل ستاد جنگ‌های نامنظم همه و همه زاییده این اعتقاد و اندیشه بزرگ اسلامي اوست.
این درک عمیق حضور اجتماعی او، شعله‌ای در وجودش برپا نمود بود که بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیر و در هر شرایطی خود را عاشقانه وقف محرومین می‌نمود. مقام معظم رهبری از این ویژگی استاد بسیجی، چنین تحلیلی دارد:
حضور برای او یک امر دائمی بود. … یعنی از همان ساعت اول شروع کرد؛ هیچ نمی‌گذاشت وقت فوت بشود. ببینید، حضور این است. یکی از خصوصیات خصلت بسیجی و جریان بسیجی، حضور است؛ غایب نبودن در آنجایی که باید در آنجا حاضر باشیم. این‌یکی از اوّلی‌ترین خصوصیات بسیجی است[22]
5- اسلام علم و ایمان
اسلام ناب محمدی با تکیه‌بر قرآن و سنت برخلاف افکار تعریف‌شده مسیحی و اسلام آمریکایی، اسلام را مجسمه علم و معرفت و عینیت علم و دین معرفی می‌نماید تأکید آیات قرآن بر پذیرش محققان اقوال،[23] تفحص در تاریخ[24]، پژوهش بر شناخت پدیده‌های زمینی و آسمانی[25]، نگرش بر مخلوقات[26] و از سوی دیگر مبارزه با جهل و خرافات و اجدادنگری کورکورانه[27]، همه و همه از مشخصه اسلام اصیل و ناب درهمهِ زمان‌ها و مکان‌ها محسوب می‌شود. در تداوم احیای اسلام راستین و با تکیه‌بر خاصیت علم و معرفت اندوزی قرآن، امام شاگردان بزرگی را در مکتب اسلام ناب تربیت نمود، به همان سیره‌ای که امامان معصوم امام باقر و امام صادق عمل نمودند.
استاد چمران از نخبگان و فرهیختگان فیزیک جهان، نمونه‌ای عالی از کارکرد عینیت رابطه علم و اسلام بود، او با نمایش چهره بزرگ علمی و اسلامی در فضای کور ستیز با اسلام، تئوری‌های خیالی شرق کمونیست و غرب لیبرالیسم را دربیان تضاد بین سنت و مدرنیته؛ تضاد بین ایمان و علم و…، از هم پاشید؛ و تضادهای دروغینشان را برملا ساخت. به فرموده رهبر فرزانه انقلاب:
در وجود یک چنین آدمی، دیگر تضاد بین سنت و مدرنیته حرف مفت است؛ تضاد بین ایمان و علم خنده‌آور است. این تضادهای قلابی و تضادهای دروغین – که به‌عنوان نظریه مطرح می‌شود وعده‌ای برای اینکه امتداد عملی آن برایشان مهم است دنبال می‌کنند – این‌ها دیگر در وجود یک همچنین آدمی بی‌معنا است. هم علم هست، هم ایمان؛ هم سنت هست، هم تجدد؛ هم‌نظر هست، هم عمل؛ هم عشق هست، هم عقل.[28]
6- اسلام دین سیاست
سال‌ها دشمنان کوشیدند که اسلام را جدای از سیاست معرفی نمایند. لذا، امویان و عباسیان و امروز آمریکاییان با آخوندهای مزدور و وابستگان سیاسی خود در جهان اسلام و منطقه گسترش دادند، هزینه‌های سنگینی خرج نمودند اما سرانجام اسلام واقعی، اسلام سیاسی در ایران ظهوری مجدد یافت. این مکتب ناب، شاگردانی بزرگ را در دامن خود پرورانید تا پرده‌های خیانت چپاولگران امروز بین‌المللی را در پشت اسلام غیرسیاسی نمایان سازند. امام در شرح این برنامه استعمارگران می‌فرمایند:
طرح مسئلۀ جدا بودن سیاست از روحانیت چیز تازه‌ای نیست. این مسئله در زمان بنی‌امیه مطرح شد و در زمان بنی‌عباس قوت گرفت. در این زمان‌های اخیر هم که دست‌های بیگانه در ممالک باز شد. آنها هم به این مسئله دامن زدند.[29]
از دیگر ابعاد شخصیت ممتاز استاد شهید چمران نیز همین بود که فرهنگ اسلام سیاسی را در کلاس‌های درس، زنده کرد و دانشجویان زیادی را در این مسیر پرورش داد و مجاهدان بزرگی را در عرصه علمی و دفاعی تربیت نمود.
شهید وارسته استان بوشهر. معلم شهید علیرضا ماهینی و در کنار او برادرش ابراهیم از فرماندهان جنگ‌های نامنظم در زمره متربیان او بودند که به فیض شهادت رسیدند؛ و تحولی عظیم ذر نسل جوان انقلابی موجب شدند.
به‌علاوه، این استاد بزرگ بسیجی در ترویج عملی اندیشه ناب و تشویق جامعه علمی و همکاران دانشگاهش به این فرهنگ به شکلی گسترده کوشید؛ و لذا استادان و عالمان زیادی نیز از میدان‌ها علمی به سمت جبهه‌ها با خود همراه نمود؛ و هریک به‌نوعی به دفاع خالصانه به پشتیبانی از جهادگران و حفظ مرزهای زمینی و جغرافیای نظام نوپای جمهوری اسلامی پرداختند. مقام معظم رهبری. به نمونه‌ای از این جمع اشاره دارد:
برای کسانی که همراه ایشان بودند و لباس نظامی نداشتند، لباس سربازی آوردند و همان‌جا کوت کردند؛ همه پوشیدند و رفتند. البته من به ایشان گفتم که من هم می‌شود بیایم؟ …ایشان تشویق کرد و گفت بله بله شما هم می‌شود بیانید؛ که من هم همان‌جا لباسم را کندم و یک لباس نظامی پوشیدم و – البته کلاشینکف داشتم که برداشتم – و با این‌ها رفتیم.[30]
7- جامعیت اسلام
قرآن کلی کریم اسلام را دینی جامعه معرفی می‌کند وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ.[31] شناخت نادرست التقاطیون غرب‌زده و کج فهمان ظاهر اندیش از فهم درست اسلام به‌خصوص در قرن بیستم باعث شده بود که به اسلام نگاهی جاهلانه ومغرصانه داشته باشند.
و آن اینکه یا اسلام را همچون مسیحیت خرافی، دینی ناقص و ناتوان که قادر به حل مسائل اجتماعی نیست، معرفی نمایند و یا بعضی دیگر به پندارند اصول اعتقاد را باید از اسلام گرفت ولی اقتصاد را از کمونیست یا برداشت کنند که اخلاق را از اسلام باید دریافت؛ اما حکومت را از علم؛ و دیگر، معنویت را ازخدا باید طلب نمود، اما مادیت را از طبیعت وتجربه؛ و نهایت این که دین را وظیفه ای جز آخرت نیست و دیندار کاری به دنیا ندارد.
دراین شرایط ظلمانی امام به صحنه آمد، اسلام واقعی را به مردم نشان داد وترجمان فهم رابطه اسلام وجامعه گشت. فهم واقعی جامعیت دین به تدریج دردرون جوامع تحجر زده نمایانشد و در حوزه و دانشگاه سنگر گرفت؛ و سربازان فداکاری به میدان آمدند در این میان شهید دکتر مصطفی چمران استاد نابی بود که اسلام را از اسلام ناب امام، آموخت و سرباز فداکار اسلام و انسانی در خط حاکمیت قرآن[32] گردید. الگویی که در مبارزه با التقاط و کج‌فهمی، مظهری از اخلاص و مصداق جامعیت اسلام وقرآن شد.
و سرانجام سخن اینکه استاد شهید دکتر مصطفی چمران فرزندی از ثلاثه اسلام ناب محمدی بود که در مدرسه قرآن و اهل‌بیت تربیت یافت و استادی اسوه و جامعیتی ازویژگی های ناب اسلام محمدی گردید؛ چراکه او، هم شوق مناجات در دل داشت هم عشق به وطن در سر، هم در خلوت راز و نیاز بود هم حیاتی لذت‌بخش با جامعه و مردمان مستمند داشت. هم از مسئولیت‌پذیری خالصانه پرهیز نمی‌نمود و رجلی برجسته درصحنه سیاست بین‌المللی بود وهم بی‌اعتنا به نام نام‌آوری. هم متواضع و تسلیم ولایت ودوستدارولایتمداران بود. هم دشمن صهیونیست اشغالگر و شرق و غرب مستکبر. هم ساده‌زیست ویار یاور محرومان می‌شد. هم خشمگین رفاه‌طلبان بی‌درد و سرمایه‌داران غارتگر. هم ترس از خدا و عدالت، امید به قیامت داشت وهم درعین‌حال اهل علم و تحقیق و تفحص و گردش در دنیا وبهرمندی از مواهب دنیا و طبیعت زیبای آن.
او وجودی سرشار از عشق به امام و اسلام ناب محمدی. از خود به‌جا گذاشت ولتا ابد، الگویی راستین از اسلام ناب محمدی گردید. روحش شاد وی‌اش گرامی
ماشاء اله عالی حسینی دکتری مدرسی تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی
دانشگاه خلیج فارس بوشهر
-[1] لقد أرسلنا رسلنا بالبينات وأنزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط وأنزلنا الحديد فيه بأس شديد ومنافع للناس…
[2] – بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران 5/4/1360
[3] – پيام حضرت امام خميني (ره) به مناسبت شهادت دكتر مصطفي چمران 1/4/ 1360
[4] – همان
[5] – بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[6] – پيام حضرت امام خميني (ره) به مناسبت شهادت دكتر مصطفي چمران 1/4/ 1360
[7] – شیخ مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، 1413 ق، ج 1، ص 233
[8] – صحیفه امام، جلد 2، ص 36، در دیدار با علما، فضلا و طلاب حوزه علمیه نجف، 23/8/1344.
[9] – پيام حضرت امام خميني (ره) به مناسبت شهادت دكتر مصطفي چمران 1/4/ 1360
[10] – نطق آیت الله خامنه ای در اول تیرماه 60 – دوران نمایندگی مجلس اول
[11] – مثل مذهب معطله واخباریگری
[12]– بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[13] – نور/ 35
[14] – امام خمینی، صحیفه نور، ج 20، ص 202.
[15] – البته کار منظم وبا برنامه وتشکیلات وقرار گرفتن در گروه های کاری وتشکیلاتی با وابستگی متعصب حزبی و جناحی متفاوت است.
[16] – پيام حضرت امام خميني (ره) به مناسبت شهادت دكتر مصطفي چمران 1/4/ 1360
[17] – نهج البلاغه، نامه، 47
[18] – بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[19] – نهج البلاغه، نامه، 47.
[20] – ولایت فقیه؛ حکومت اسلامی: تقریر بیانات امام خمینی (س). ص 37
[21] – دل با صفائی داشت؛ عرفان نظری نخوانده بود؛ شاید در هیچ مسلك توحیدی و سلوك عملی هم پیش كسی آموزش ندیده بود، اما دل، دل خداجو بود؛ دل با صفا، خداجو، اهل مناجات، اهل معنا. مقام …
[22] – بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[23] – زمر/ 18
[24] – روم/ آیه ۴۲. فاطر/ ۴۴.
[25]، آل عمران 195
[26]– غاشیه/17
[27]– مائده / ۱۰۴.
[28] – بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[29] – صحیفۀ امام، ج 16 ص 348
[30]– بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها 2/4/1289
[31] – نحل / 89
[32] – بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه تهران 5/4/1360