خبرگزاری مهر– گروه جامعه- آزاده سهرابی: ایران کشوری گسترده است و به لحاظ جمعیتی پراکندگی آن متوازن توزیع نشده است اما در تمام پهنه این کشور، مردمانی زندگی می کنند که رسیدگی به وضعیت تحصیل فرزندان آنها بر اساس قانون اساسی بر عهده دولت گذاشته شده است؛ آن هم نه یک قانون عادی و دلبخواهی بلکه طبق اصل سی قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.» و این مهم هیچ استثنایی ندارد؛ نه در پایتخت، نه کلان شهرها و نه در روستاها و مناطق مرزی. دو کلمه کلیدی «رایگان» و «تا پایان دوره متوسطه» در این قانون وجود دارد که اجرای آن این روزها محل نقد فراوان است.

از حیث قانون گذاری، ایران کشوری پیشتاز در حوزه توسعه عدالت آموزشی به شمار می رود اما در زمینه اجرای قانون از سوی دولتمردان خصوصا در حوزه آموزش و پرورش با آنکه قوانین آن متعدد نیست، اما در این سال ها شاهد هستیم با سرعت از اجرای آن دور و دورتر می شویم. حالا دیگر دولت به صراحت اعلام می کند که قادر به فراهم سازی بودجه لازم در زمینه تامین هزینه های تحصیل همه دانش آموزان نیست. تنوع مدارس دولتی که هر کدام به شکلی مجاز به اخذ وجه از اولیا شده اند، گسترش مدارس غیردولتی، عدم ارائه حتی سرانه مصوب به مدارس که باعث شده گرفتن شهریه حتی در مدارس عادی دولتی دیگر تبدیل به یک پدیده عادی شود و بی قانون بودن دریافت شهریه در مدارس غیردولتی که هر سال بر شمارشان اضافه می شود و اساسا دولت برای رشد آنها برنامه ریزی کرده است، دیگر جای سوال نگذاشته است که این اصل از سوی دولتمردان به فراموشی سپرده شده است؛ اصلی که یکبار برای همیشه قانونگذار و دولت باید تکلیف خود را با آن مشخص کند چرا که والدین گرچه هزینه تحصیل فرزندان خود را پرداخت می کنند اما به دلیل وجود این قانون و اطلاع همه ملت از آن، در پشت این هزینه کردن- لااقل برای شمار زیادی از والدین- یک نارضایتی پنهان وجود دارد که باعث می شود هربار هزینه ای برای تحصیل فرزندانشان پرداخت می کنند، عبارت اصل سی قانون اساسی یکبار در ذهنشان مرور شود.

برخی کارشناسان معتقد هستند، لزوم عدالت وجود مدارس غیردولتی است چرا که برخی والدین مایل هستند برای فرزندانشان هزینه بیشتر از آنچه در توان دولت است برای دسترسی به خدمات کیفی بیشتر انجام دهند و عده ای دیگر معتقد هستند شکاف طبقاتی از همین جا آغاز می شود و حداقل در دوره تحصیل نباید تفاوتی در شیوه تحصیل و نوع خدمات میان هیچ کدام از فرزندان این مرز و بوم باشد؛ این همان مسیری است که امروزه بسیاری از کشورهای دنیا می پیمایند.

محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش در اولین نشست خبری خود که صبح امروز برگزار شد،  پاسخ به پرسش خبرنگار مهر درباره چالش های اجرای درست اصل سی قانون اساسی گفت: اصل ۳۰ قانون اساسی حق همگانی آموزش است و همه موظف اند آن را اجرا کنند. این کار به خوبی در آموزش و پرورش انجام می شود و بیش از ۸۶ درصد مدارس  ما دولتی هستند و فرصت آموزش در همه مناطق کشور توزیع شده و ۴۵ هزار مدرسه زیر ۵۰ دانش آموز در کشور  داریم. ۱۴ هزار مدرسه زیر ۱۰ نفر داریم و به حق دسترسی همگان به آموزش متعهدیم. حتی آموزش اتباع را نیز انجام می دهیم.

اما وزیر پاسخی به این پرسش نداد که اصل سی قانون اساسی درباره امکان دسترسی به تحصیل در تمام کشور سخن نمی گوید بلکه درباره امکان دسترسی به تحصیل رایگان در کشور سخن می گوید و شمار مدارس دولتی لزوما به معنای تحصیل رایگان دانش آموزان نیست و تقریبا مدرسه ای این روزها پیدا نمی شود که بدون مشارکت اولیا چرخش بچرخد؛ حالا دیگر صحبت درباره کیفیت اداره آن فرصتی دیگر می طلبد.

تفسیرهای مختلف از اصل سی قانون اساسی

رضا نهضت کارشناس مسائل آموزش و پرورش و معلم با سابقه در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اجرای اصل سی قانون اساسی و غفلت هایی که در این حوزه شده است، گفت: ببینید یکی از سوالات مهم درباره این اصل که مطرح می شود این است که آیا وجود مدارس غیردولتی با این اصل در تناقض است؟ شورای نگهبان گفته است که منافاتی وجود ندارد. اما سوال مهم بعدی نیز این است که در این قانون ذکر نشده این تحصیل رایگان با چه سطح کیفی باید ارائه شود. آیا کیفیت حداکثری مدنظر است یا کیفیت حداقلی. کیفیت حداقلی هم البته برخی جاها اجرا نمی شود چون کیفیت حداقلی یعنی اینکه آموزش و پرورش مدرسه و معلم و کلاس استاندارد را تامین کند. اما برخی اینطور تفسیر می کنند که آموزش و پرورش تعهدی برای کیفیت خدمات ندارد.

وی ادامه داد: اتفاقی که در این دولت رخ داده این است که تمام فکر آموزش و پرورش شده مدارس غیردولتی و رشد آنها و اینکه هزینه ها در آموزش و پرورش پایین بیاید و مدارس غیردولتی دوپینگی رشد کنند. الان خود من معلم به عنوان ولی یک دانش آموز که خیلی دوست داشتم فرزندم را به مدرسه دولتی ببرم در نهایت آنقدر کیفیت مدارس را پایین دیدم که علیرغم سختی مجبور شدم مدرسه غیردولتی ثبت نامش کنم.

مشارکت مردم و کمک آنها اگر واقعا داوطلبانه باشد منافاتی با اصل سی قانون اساسی ندارد. اما وقتی آموزش و پرورش به مدارس سرانه نمی دهد که حتی مدرسه دانش آموز را به اردو ببرد یا بتواند پول کاغذ جزوه را داشته باشد، چگونه قرار است از اولیا پول داوطلبانه بگیرد یا با مدارس برند رقابت کند. اولیا متوجه این تبعیض می شوند و هر چه فرهنگی تر باشند، بیشتر هزینه می کنند

نهضت گفت: من می گویم مشارکت مردم و کمک آنها اگر واقعا داوطلبانه باشد منافاتی با اصل سی قانون اساسی ندارد. اما وقتی آموزش و پرورش به مدارس سرانه نمی دهد که حتی مدرسه دانش آموز را به اردو ببرد یا بتواند پول کاغذ جزوه را داشته باشد، چگونه قرار است از اولیا پول داوطلبانه بگیرد یا با مدارس برند رقابت کند. اولیا متوجه این تبعیض می شوند و هر چه فرهنگی تر باشند، بیشتر هزینه می کنند.

این کارشناس مسائل آموزش و پرورش با بیان اینکه اگر همین بودجه آموزش و پرورش دو برابر هم بشود، وضع همین است، عنوان کرد: ببینید شما به مدرسه دولتی چقدر می خواهید سرانه بدهید که امکاناتش مثلا به اندازه مدرسه انرژی اتمی برسد؟ سرانه مطلوب چقدر است؟ یکی از موضوعات مغفول اصل سی قانون اساسی عدالت آموزشی است. اینکه دانش آموزان در مدرسه شاهد اختلاف طبقاتی نباشند. اما آیا دولت امکانات اجرای آن را دارد؟ فنلاند مدارسش دولتی است یا سوئد و نروژ. اما مالیات بالایی از اولیا می گیرند تا مدارس را به یک کیفیت برسانند. الان با این بی سامانی ها شدنی نیست که کیفیت همه مدارس یکی شود. آیا مدرسه غیردولتی هم می رود معلم خرید خدمات با حقوق ۸۰۰ هزار تومانی بگیرد؟

وی در پایان گفت: الان طبق اعلام رسمی آموزش و پرورش سالی ۱۰ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان کمک های مردمی به مدارس است. ۶۵ هزار میلیارد تومان هم بودجه این وزارتخانه است. موضوع این است که هیچ نظارتی روی این پول نیست و این درد بزرگی است. اولیا پول می دهند اما در بسیاری از مدارس فساد مالی گسترش دارد. معاون وزیر ترجیح می دهد برود در یک مدرسه معاون شود. انصاف نیست هم اولیا پول بدهند و هم وضعیت این باشد. در بخش نظارتی آموزش و پرورش پرونده هایی است که لحظه آخر بایگانی می شود چون رفیق یکی از اعضای ستاد است. به نظر باید نهادی از بیرون بازرسی این پرونده ها را به عهده بگیرد.

اصل سی قانون اساسی بسیار صریح و شفاف است

ابراهیم سحرخیز معاون اسبق آموزش متوسطه و کارشناس آموزش و پرورش نیز در گفتگو با مهر درباره موضوع این گزارش بیان کرد: من معتقد هستم این اصل بسیار صریح و شفاف است. در اصول قانون اساسی به لحاظ نگارشی و حقوقی ممکن است برخی اصل ها ایهام داشته باشد یا برخی کسانی که دستی بر این آتش دارند می گویند متشابهات دارد. در این صورت ناچاریم به اصول دیگر قانون اساسی مراجعه کنیم یا قانون گذارد درخواست استسفاریه کند و به صورت مذاکرات خبرگان در زمان تصویب قانون باز گردیم یا شورای نگهبان نظر بدهد. اما این اصل بسیار صریح و شفاف است و نیاز به تفسیر ندارد. دولت موظف است وسیله تحصیل رایگان برای دانش آموزان تا پایان دوره متوسطه را تامین کند.

وی ادامه داد: در برخی از اصول قانون اساسی و قوانین بالادستی اجازه مشارکت مردم در برخی موارد از جمله آموزش و پرورش داده شده است اما بحث مشارکت بسیار روشن است. شما اگر به زمان تشکیل مدارس غیردولتی که ابتدا نامش به درستی غیرانتفاعی بود مراجعه کنید می بینید که از اول نیست نبود اینجا سود و منفعتی گیر کسی بیاید. اما در ادامه با توجه به مافیای کنکور دیدند جای سودآوری است. اسمش را هم عوض کردند. ریشه پیدایش این مدارس در دنیا غالبا با این رویکرد است که برخی که می خواهند علاوه بر آموزش عمومی رویکردهای خاصی در مدارسشان باشد، این مدارس را تاسیس می کنند. مدارسی که در کنار برنامه درسی مثلا بخواهند چاشنی ورزش، مذهب و…. داشته باشند. این منافاتی با اصل سی قانون اساسی ندارد اما الان راهی که این مدارس می رود یک راه دیگر است.

 می گویند دریافت شهریه در مدارس دولتی اجباری نیست و مشارکتی است. این چگونه اختیاری است وقتی مدیر مدرسه به حق اولیا را صدا می زند می گوید پول کپی کردن برگه سوالات را ندارد یا پول پرداخت انرژی را ندارد بدهد

سحرخیز اظهار کرد: ببینید بر اساس قانون اساسی تحصیلات در کشور ما اجباری است. در برخی دولتها حتی قانونگذار والدین را به خاطر محرومیت از حق تحصیل مجازات می کنند. بر اساس قانون اساسی ما علاوه بر اجباری بودن رایگان هم هست. دولت عمدا خودش را به خواب زده است. سرانه را از مدارس حذف کرده است و ریالی به مدارس نمی دهد؛ حتی به مدارس روستایی. بعد می گویند دریافت شهریه در مدارس دولتی اجباری نیست و مشارکتی است. این چگونه اختیاری است وقتی مدیر مدرسه به حق اولیا را صدا می زند می گوید پول کپی کردن برگه سوالات را ندارد یا پول پرداخت انرژی را ندارد بدهد. مدیران جلوی رسانه ها می گویند مدرسه حق ندارد هنگام ثبت نام شهریه بگیرد یا کمک هزینه بگیرد و اختیاری است و بعد پشت پرده ده ها ابلاغ و دستور و نامه به مدرسه می فرستند که مهر که آمد هر چقدر خواستید از اولیا بگیرید.

این کارشناس ادامه داد: درباره برخی قوانین باید به مجلس و دولت خرده گرفت. نماینده مجلس مانور می دهد که فلان ردیف را گذاشته ایم که یک درصد از فلان اداره بگیریم برای آموزش و پرورش و خودشان می دانند این اداره ها زرنگ تر از این هستند که ریالی برای آموزش و پرورش هزینه کنند. از اینها پولی برای آموزش و پرورش در نمی آید. ما هنوز در زیرساخت های آموزش و پرورش مشکلات اساسی داریم. بودجه آموزش و پرورش بیش از ۹۰ درصدش صرف حقوق معلم می شود و جای کیفیت بخشی در این بودجه کجاست؟ در روستاها که با یک معلم سر و ته یک کلاس چندپایه را هم می آورند. مدیران تبدیل به کاسب شده اند و بعد صحبت از کیفیت بخشی صلاحیت مدیران می کنیم.

سحرخیز همچنین گفت: ببینید آموزش و پرورش با مشکل منابع رو به روست اما راهکارهایی هم دارد. مثلا همین بحث آقای حسینی سرپرست سابق آموزش و پرورش درباره زیاد بودن جدول ساعات درسی در دوره ابتدایی و حتی متوسطه که در آن ساعتها عموما محفوظات را درس می دهیم. می شود این ساعتها را کاهش داد.

وی همچنین با اشاره به اینکه اصل سی قانون اساسی لزوما بحث رایگان بودن و اقتصادی ندارد، بیان کرد: مهم ترین هدف این اصل این است که آموزش و پرورش تبدیل به کالا نشود و آموزش طبقاتی نشود. صاحبنظرانی در دنیا مقابل این ایده که با ورود بخش خصوصی باید فضای رقابت ایجاد شود با این استدلال درست می ایستند که عدالت اجتماعی ایجاب می کند که آموزش و پرورش را طبقاتی نکنیم و این حوزه کالا نشود. آقای فولادوند مدیرکل آموزش و پرورش تهران خبر داده که از ۴۵۰۰ مدرسه شهر تهران یک سومش غیردولتی است. در پایتخت مگر همه غنی هستند؟ مگر حاشیه نشین و قشر محروم و متوسط نداریم؟ تهران زیر خط فقر هم دارد.

به گزارش مهر، با توجه به چالش های پیش روی اجرای اصل سی قانون اساسی و بالا رفتن هزینه های تحصیل دانش آموزان در اقصی نقاط کشور علیرغم تاکید قانون اساسی بر تحصیل رایگان، لازم است که رئیس جمهور به عنوان مجری قانون اساسی طبق اصل ۱۱۳ قانون اساسی، برای ایجاد تمهیدات لازم جهت تحصیل رایگان فرزندان این سرزمین ورود کند.